29 دی ماه، چهارمین سالگرد ترور یکی از شجاع‌ترین روزنامه‌نگاران عصر ما بود: هراند دینکِ ارمنی، سردبیر نشریه آگوسِ ترکیه. نظام قضایی ترکیه در این چهار سال نتوانسته است قاتل او و آمرین این جنایت را محاکمه کند، در عوض فرزندان و وکلای او برای پیگیری مسئله تحت فشار قرار گرفته و به زندان محکوم شده‌اند. امّا هراند دینک که بود و درباره مسائل ارامنه و مسئله قتل عام آن‌ها در دولت عثمانی در اوائل سده بیستم، چگونه می‌اندیشید؟
امروز سخن رایج در این زمینه ضرورت شناسایی قتل عام ارامنه در پارلمان‌های کشورهای غربی و مهم‌تر از همه درکنگره ایالات متحده است. کوشش همه احزاب سیاسی ملّی‌گرا، حزب داشناکسوتیون، آنکا، بازوی لابییستی آن در ایالات متحده و دفاتر ”های داد“ در کشورهای مختلف جهان، بسیج همه نیروها برای به سرانجام رساندن این هدف است. در این راهبرد قرار است دولت ترکیه تحت فشار کشورهای غربی به عمل نسل‌کشی در اوائل سده بیستم اعتراف کند. غافل از اینکه شناسایی‌ای که تحت فشار خارجی انجام گرفته باشد نه شناسایی واقعی و از سر باور، بلکه عملی است از سر اجبار، که مانند هر عمل اجباری دیگری در نخستین فرصتی که برای کتمانش دست دهد، به ضد خود بدل خواهد شد. قتل هراند دینک هم شاهدی بر این مدعا تلقی می‌شود که دولت ترکیه قابلیت شناسایی قتل عام را ندارد و تنها از راه فشار خارجی می‌توان او را به این کار واداشت. و دینک چنان معرفی می‌شود که گویی خود نیز یکی از پیروان راهبرد شناسایی قتل عام ارامنه در پارلمان‌های غربی بود.
متن مقالات، مصاحبه‌ها و سخنرانی‌های دینک چاپ شده است. حتی مطبوعات همان گروه‌های ملّی‌گرا هم اینها را چاپ می‌کنند. امّا در روزنامه‌نگاری چه بسا عنوان‌ها و شعارها مهم‌تر از متن اصلی هستند. دینک شهید 1500001- م نسل‌کشی ارامنه دانسته می‌شود. در این شعار معانی بسیاری نهفته است. اینکه قتل او ادامه نسل‌کشی ارامنه در نود سال پیش بود. اینکه دولت امروز ترکیه با دولتی که نسل‌کشی صدها هزار تن از ارامنه را سازمان داد تفاوت ماهوی ندارد. در حالی که واقعیت این است که دینک را دولت ترکیه به قتل نرسانده است، هرچند این دولت اراده و توانایی مجازات قاتلین او را ندارد. این شعار به طور غیر مستقیم می‌گوید که راه دینک، راه تعامل با جامعه ترکیه، به بن بست می‌رسد.
امّا راه دینک کدام بود؟ او در نوشته‌های خود و در عملش هوادار چه رویکری به مسئله شناسایی قتل عام بود؟
نخست اینکه او آشکارا گفته است که مسئله اصلی شناسایی قتل عام ارامنه توسط کشورهای دیگر نیست. این جامعه ترکیه است که باید با تلاش روشنفکران خود به آگاهی درستی درباره تاریخ خود برسد و با اتفاقی که در گذشته‌اش افتاده است روبه‌رو شود.
دوّم اینکه دینک فعالی است اجتماعی در جامعه ترکیه. برای او مسئله شناسایی قتل عام ارامنه و حقوق اقلیت‌های قومی (از جمله ارامنه) در این کشور جزئی از جنبش دموکراسی‌خواهی این کشور است. او بر خلاف نظر رایج در میان احزاب ملّی‌گرای دیاسپورا، که مشارکت در سیاست و فعالیت‌های اجتماعی جامعه بزرگ را از زاویه حفظ هویت قومی خود زیان‌آور می‌دانند، خود و جامعه ارامنه کشورش را جدا از مسائل عمومی ترکیه نمی‌دانست و در تحولات جامعه خود مشارکت می‌کرد.
او درباره مسائل ارامنه با ترک‌ها سخن می‌گفت. نشریه خود آگوس را به ترکی در می‌آورد. حقیقتاً اگر او به ارمنی می‌نوشت و تنها با ارامنه سخن می‌گفت، آیا بعد از ترورش اصلاً کسی او را می‌شناخت که هزاران نفر شعار ”ما دینک هستیم“ سر دهند. او در میان روشنفکران ترکیه محبوب بود و این محبوبیت از دوستی‌های و همراهی‌های سالیان دراز می‌آمد.او نه تنها با پیوستن ترکیه و ارمنستان را به اتحادیه اروپا موافق بود، بلکه آن را بسیار مهم می‌دانست، هرچند واقع‌بینانه می‌دانست که این اتفاق به سادگی روی نخواهد داد. به گمان او دولت‌های اروپایی خود در نسل‌کشی ارامنه گناهکارند و برای جبران گناه‌شان باید عضویت ارمنستان در اتحادیه اروپا موافقت کنند.
روش دینک از دید ملّی‌گرایی ارمنی پذیرفتنی نیست. روش عام ملّی‌گرایی ارمنی عبارت است از انزوای جامعه ارامنه از جامعه بزرگ و الویت دادن مسائل ارامنه به مسائل جامعه‌ای است که در آن زندگی می‌کنند، نه پیوند دادن مسئله جامعه ارامنه با مسائل عمومی کشور. البته می‌توان این پرسش را مطرح کرد که در هر جامعه‌ای باید این مسئله را با توجه به شرایط همان جامعه حل کرد و راه دینک و مشارکتش در مسائل سیاسی و اجتماعی ترکیه، نسخه‌ای نیست که بتوان برای همه جوامع پیچید. این درست، امّا برای این کار باید نخست تصویر روشنی از راه دینک ترسیم نمود، نه اینکه او را هم ناسیونالیستی از قماش ناسیونالیست‌های دیگر معرفی کرد.
دینک در زمان حیات خود از دو سو تحت فشار بود. از سوی ناسیونالیست‌های ترک که فعالیت‌های او و سخن گفتنش را درباره کشتار ارامنه بر نمی‌تابیدند و از سوی ناسیونالیست‌های ارمنی که روش او را با برنامه‌های خود هماهنگ نمی‌یافتند و گاه حتی او را عامل حکومت ترکیه می‌خواندند.
برای آشنایی بیشتر با هراند دینک می‌توانید به شماره 39 فصلنامه پیمان (بهار 1386) مراجعه کنید. مطالب این شماره در نشانی اینترنتی زیر قابل دسترسی است:
http://www.paymanonline.com/archive.aspx?page=2
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر